بررسی فقهی و حقوقی اصل احتیاط یا اشتغال

فقیه برای استنباط حکم شرعی به منابع چهارگانه رجوع می‌کند. فقیه گاهی در رجوع خود موفق و کامیاب می‌گردد و گاه نه، یعنی گاهی و البته غالباً به صورت یقینی با ظنی مبشر (یعنی ظنی که مشارع اعتبار آن را تأیید کرده است) به کلمه واقعی شرعی نائل می‌گردد. پس تکلیف روشن است یعنی می‌داند یا ظن قوی معتبر دارد که شرع اسلام از او چه می‌خواهد ولی گاهی مأیوس و ناکام می ‌شود یعنی تکلیف و حکم الله را کشف نمی‌کند و بلاتکلیف و مرده می‌ماند. در این جا چه باید کرد؟ آیا مشارع  یا عقل و یا هر دو وظیفه و تکلیفی در زمینه دسترسی به تکلیف حقیقی معین کرده است یا نه؟ و اگر معین کرده است چیست؟ جواب این است که آری شارع وظیفه‌ای معین کرده است یعنی یک سلسله ضوابط و قواعدی برای چنین شرایطی معین کرده است،‌ عقل نیز در برخی موارد مؤید حکم شرع است یعنی حکم استقلالی عقل نیز عین کلمه شرع است و در برخی موارد دیگر حداقل ساکت است یعنی حاکم استقلال ندارد و تابع شرع است.