بررسی مزیت های مشارکت تقلیلی به عنوان ابزاری نوین در بانکداری اسلامی (با تأکید بر نظام بانکداری ایران)

مشارکت یکی از روش های تامین مالی فعالیت های اقتصادی که مورد تایید اسلام بوده و بر اساس مبنای فقهی آن، از در آمیختن سرمایه شرکاء شکل می گیرد و همه شرکاء حق دخالت و نظارت بر فعالیت اقتصادی و مدیریت آن را دارند. از جمله اساسی ترین مفاهیم قرارداد مشارکت، تقسیم سود و زیان در پایان فعالیت اقتصادی و یا قرارداد، به نسبت سرمایه هر کدام از شرکاء است. مهم ترین چالش هایی که بانک در اجرای صحیح قرارداد مشارکت با آن ها روبه روست، عبارت اند از:

الف- لزوم نظارت و دخالت در فعالیت های اقتصادی و در نتیجه استفاده از برخی ناظران که موجب افزایش هزینه های بانک خواهد شد؛

ب- مشکل اطلاعات نامتقارن؛

ج- نااطمینانی نسبت به نتایج فعالیت اقتصادی و در نتیجه ریسک سوخت شدن منابع و ریسک بازار.

مشکلات پیش گفته سبب شده عقد مشارکت در نظام بانکی کشور به درستی اجرا نشود و این مسئله انطباق این عقد را با اصول اسلامی دچار تردیده کرده است. این در حالی است که اجرای درست این عقد فوایدی دارد که در این مقاله به آن اشاره خواهد شد. برای اجرای صحیح قرارداد مشارکت و نیز مرتفع کردن چالش های مذکور راهکارهایی ارائه شده است. یکی از این راهکارها تبدیل عقد مشارکت به مشارکت تقلیلی است. در این حالت بانک و شریک (شرکای) دیگر پس از درآمیختن سرمایه های خود به فعالیت اقتصادی می پردازند، و پس از بازدهی در اولین دوره، پس از تقسیم سهم هر کدام از شرکاء، شرکاء سرمایه بانک را طی اقساط سالانه بازپرداخت می کند. یعنی به تدریج سهم بانک از سرمایه شرکت کاهش و سهم شریک افزایش می یابد و به همان نسبت هر ساله سهم طرفین از نتایج حاصل تغییر می یابد. به بیان دیگر، پس از پرداخت کامل اقساط، مالکیت بانک از شرکت قطع می شود و شریک مالک اصلی خواهد شد. همچنین طی یک عقد موازی در قالب قرارداد اجاره، پروژه از سوی بانک به شریک اجاره داده می شود. در این مقاله ضمن بررسی و تحلیل ریاضی مشارکت تقلیلی در مقایسه با دیگر عقود، مزایای این روش در نظام بانکی کشور، به خصوص در قراردادهای بلندمدت و در شرایط تورمی مورد بحث قرار می گیرد.