طراحی و تبیین مدل پیش بینی کننده رفتار، مبتنی بر تعاملات ادراکی رهبر – پیرو در موقعیت تهدید اختیار و کنترل شغلی (با رویکرد حفاظت از منابع)

طراحی و تبیین مدل پیش بینی کننده رفتار، مبتنی بر تعاملات ادراکی رهبر – پیرو در موقعیت تهدید اختیار و کنترل شغلی (با رویکرد حفاظت از منابع)

هدف: هدف این مطالعه، ارائه مدلی جهت پیش ­بینی رفتارِ کارکنان سازمان ­ها در موقعیت ­هایی است، که از یک سو می­ پندارند، آن موقعیت تهدیدی برای اختیار و کنترل شغلی­شان است و از سوی دیگر در معرض ادراکات مختلفی از ادراکِ سرپرست خود در خصوص همان موقعیت قرار گرفته ­اند.

طراحی/روش­ شناسی/رویکرد: در این پژوهش با به کارگیری طرح اکتشافی متوالی پس از گردآوری داده ­های کیفی از طریق مطالعات کتابخانه ­ای و مصاحبه ­های روایی و کدگذاری این داده ­ها از روش داده ­بنیاد نظام­مند، مدل کیفی مبنا به دست آمد و بانک­ های دولتی و شبه ­دولتی ایران به عنوان زیست ­بوم منابعِ این پژوهش، برای بررسی میدانی و تحلیل کمی در نظر گرفته شد. سپس با به کارگیری روش­ های تجربی و طراحی و اعتبارسنجی آزمایشات مربوطه و به کارگیری مدل­ های آمیخته، فاز میدانی پژوهش در شبکه بانکی کشور اجرا شد.

یافته ­های پژوهش: نتایج این پژوهش، گرایش رفتاری برخاسته از ادراکات پیرو از طریق تاثیراتی که ادراک منفی پیرو از موقعیت و ادراک پیرو از ادراک رهبر روی اختیار و کنترل شغلی فرد می گذارد را نشان دادند. مدل آمیخته به دست آمده در این پژوهش با لحاظ حالات ادراکی مختلف و در نظر گرفتن اثر تصادفی میان افراد، اثر وضعیت و همچنین اثر موقعیت، قادر است، مختصات تمایل رفتاری کارکنان بانک­های دولتی و شبه ­دولتی کشور را در شرایط عدم حضور و یا حضور ادراکات مختلف از ادراک رهبر، در موقعیت ­هایی که فرد، آن را به مثابه تهدیدی برای اختیار و کنترل شغلی­اش می­ پندارد پیش­ بینی نماید.

محدودیت­ها و پیامدها: با توجه به نقش اساسی ساختار و فرهنگ سازمانی در نتایج آزمایشات، پیشنهاد می­ شود در مطالعات آینده، سازمان­هایی با مختصات متفاوت ساختاری و فرهنگی نسبت به جامعه این پژوهش، مورد مطالعه قرار گیرند. همچنین با توجه به اینکه برش زمانی این مطالعه ماهیتی مقطعی دارد، پیش­ بینی می­ شود انجام مطالعات طولی بتواند دستاوردهای جدیدی را به همراه داشته باشد. نکته حائز اهمیت دیگر آن است که در این پژوهش امکان بررسی رویکرد منفعلانه افراد در مواجهه با موقعیت­های مختلف وجود نداشت، لذا پیشنهاد می­ شود در پژوهش ­های آتی دلایل اتخاذ رویکردهای منفعلانه از منظر روانشناسی انفعال نیز مورد بررسی قرار گیرد.

ارزش مقاله: این پژوهش از دو جهت حائز اهمیت است: از منظر بنیادی، نتایج این پژوهش در حوزه رفتار سازمانی می­ تواند چارچوبی برای مطالعات آتی در زمینه پیش­ بینی رفتار فراهم آورد و از منظر کاربردی نیز می ­تواند، رفتار کارکنان بانک­ های دولتی و شبه ­دولتی ایران را پیش ­بینی نموده و راهنمایی برای مدیران این سازمان­ ها جهت انجام مداخلات اقتضایی اثربخش به منظور دستیابی به رفتار مطلوب باشد.