بازخوانی ابن رشد در اندیشه سیاسی نواعتزالی

فلسفه سیاسی اسلامی منظومه چند پاره ای است که به طور کلی از سه قلمرو اصلی تشکیل شده است: افلاطون گرایی اسلامی، ارسطوگرایی اسلامی و نوافلاطون گرایی اسلامی. از این میان، ارسطوگرایی اسلامی به اقتفای معلم اول، فلسفه سیاسی را در پیکره بندی می کند. ابوالولید محمد ابن رشد اندلسی « فلسفه عملی » عملی ترین بخش (520-595ق) یکی از اقطاب ارسطوگرایی اسلامی است و به سنت فلسفه غرب تمد  اسلامی تعلق دارد. ابن رشد تهافت التهافت را علیه احتجاجات عقل ستیزانه امام محمد غرالی می نویسد و به اتصال بین حکمت و شریعت می اندیشد. همچنین این ارسطویی مسلمان خلاصه سیاست افلاطون را در شرح جمهور افلاطون می نویسد و « گفتمان برهانی » را در مقابل گفتمان های جدلی و خطابی برجسته می سازد. به این اعتبار، چنان که محمد عابد الجابری می گوید، تلقی ابن رشد از برهان در فلسفه و علوم و به ویژه در اندیشه سیاسی، تلقی ای ارسطویی است و از یک سو بر منطق تکیه دارد و از سوی دیگر بر استقرای تجربی استوار است. در قلمرو فلسفه عملی، گفتمان برهانی نزد ابن رشد مبتنی بر تحلیلِ تاویلی رخداد های اجتماعی-سیاسی است و به تبیین علّی وقایع می پردازد. این مقاله به خوانشِ نواعتزالی محمد عابد الجابری از فلسفه عملی ابن رشد اختصاص دارد. محمد عابد الجابری به تحلیل تاریخی اندیشه سیاسی و فلسفی در اسلام می پردازد، و به منظومه های نظری، نگاهی تاریخی دارد. وی از گونه ای تاریخ گرایی انتقادی شبیه به تبارشناسی بهره می گیرد. به باور وی، هدف آدمی از تفسیر تاریخ، فهم زمان حال است. شرح محنت های ابن رشد، و متکلم و فقیهی چون ابن حنبل، در پروژه الجابری با هدف ژرف تر ساختن فهم وضعیت اکنون مان صورت می گیرد. الجابری قصد دارد عناصری از میراث را چنان بازسازی کند که از آن ها پیشینه و مرجعی برای نوگرایی در فرهنگ عربی بسازد. استراتژی الجابری در بازخوانی میراث، سه وجه دارد: 1. نقد معرفت شناختی میراث؛ 2. اصالت بخشی در اندیشه و آگاهی عربی؛ 3. نقد مدرنیته اروپایی و کشف لغزش ها و نسبی بودن شعار های آن. خوانش جابری از فکر فلسفی ابن رشد و شرح مصائب و محنت های او به منزله یک روشن فکر، با هدف اصالت بخشی فرهنگی به میراث صورت می گیرد.