همگرایی ایده های فرهنگی نظریه گفتگومندی میخائیل باختین با تحلیل فرمالیستی نمایشنامه شب روی سنگ فرش خیس اثر اکبر رادی

همگرایی ایده های فرهنگی نظریه گفتگومندی میخائیل باختین با تحلیل فرمالیستی نمایشنامه شب روی سنگ فرش خیس اثر اکبر رادی

«میخائیل باختین»؛ فیلسوف، متفکر و ادیب روسی و از پیشگامان نقد ادبی محسوب می شود که تاثیر بسزایی بر اندیشمندان نئومارکسیست‌، ساختارگرایان، پساساختارگرایان و نشانه‌شناسان، بر جای گذاشته است. «باختین» به‌عنوان نظریه‌پردازِ منطق مکالمه‌ای و عنصر کارناوال در رمان، شناخته ‌شده است. او رمان های «داستایوفسکی» را در گروه رمان های چندصدایی قرار می‌دهد. رمان هایی که در آن ها، صداهای مختلف، همچون آوای سازهای مختلف در یک سمفونی، به گوش می‌رسند، هیچ صدایی بر صدای دیگر، مسلط نمی‌شود و در نهایت اگر این چند صدایی به هم نوایی نیز ختم ‌شود، هر یک از صداها، استقلال خود را در برابر دیگری از دست نخواهد داد.

«باختین» در میان نظریه پردازان ادبی با طرح نظریه «متن‌های چندصدایی و تک‌صدایی»، موضوع «گفتگومندی» و هم‌چنین مسئله «دیگری» را طرح کرد و تاثیر مهمی بر اندیشه های ادبی و هنری پس از خود بر جای گذاشت. به عقیده او، متنی واجد ویژگی چند صدایی است، که بتواند گفت‌وگومندی را در همه‌ وجوه خود بسط دهد.

ناگزیر، این گفت‌وگومندی، بر سوژه «دیگری» دلالت می کند. گفت‌وگو در مقابل تک‌گویی می‌ایستد و گفتمانی دست‌کم دو نفره را طرح می کند. دلیل عمده ارزش گذاری «باختین» بر متون چند صدا و گفتگومند را می توان در موفقیت این آثار در انعکاس آرا، عقاید و اندیشه های متفاوت، متکثر و متضادِ طبقات مختلف جامعه دانست که منجر به شناخت دقیق و عمیقِ گفتمان های مسلط بر جامعه خواهد شد و این موضوع، بعدها توسط نئومارکسیست ها و اندیشمندان مکتب فرانکفورت، مورد توجه فراوان قرار گرفت.

در این میان، نمایشنامه «شب روی سنگ فرش خیس-1367» اثر «اکبر رادی»، در زمره آثار غنی و عمیق ادبیات نمایشی ایران، محسوب می شود که حائز ویژگی گفتگومندی و چند صدایی است. «رادی» در این اثر با خلق فضایی ملودارماتیک، به آسیب شناسی شرایط تاریخی، فرهنگی و جامعه شناسی ایران معاصر می پردازد. این جستار می کوشد به تحلیل نمایشنامه «شب روی سنگفرش خیس» بر مبنای ایده «میخائیل باختین» و با تکیه بر عناصر فرهنگی و فرمال اثر، بپردازد.