بررسی جریان سیّال ذهن در رمان

جریان سیّال ذهن یا تک گویی درونی از معروف ترین تکینیک های موجود داستان و شیوه ای از روایت است که تعابیر مختلفی از آن وجود دارد. درجریان سیال ذهن و تک گویی عمق جریان ذهنی یک شخصیت که آفریده ای است از ادراکات حسی و افکارآگاه و نیمه آگاه، خاطرات، احساسات و تداعی های تصادفی است به همان صورت اصلی بیان می شود. این شیوه از روایت دررمان باعث ایجاد ابهام و بی نظمی در حوادث و زمان و مکان و قواعد دستور زبان می شود و ذهنیات اشخاص بدون اینکه به قصد گفتار منظم شده باشند ارائه می شوند. در واقع صحنه ها با هم بی ارتباط هستند و عبارات نظم گفتاری ندارند. از کاربردهای تکنیک مذکور آن است که تأثیرگذارترین وقایع زندگی شخصیّت بر ذهن او بدون دخالت راوی آشکار می شود و در واقع شخصیت ها می توانند صدای خود را بدون آنکه جزئی از صدای واحد نویسنده شوند بیان کنند. در زمره کتاب هایی که به شیوه جریان سیّال ذهن به نگارش درآمده رمان «قاعده بازی از فیروز جلالی زنوزی است. رمان قاعده بازی از رمان های معاصر ادبیات ایران است که همزمان با دوران پختگی نویسنده به نگارش درآمده است و طرزی ماهرانه هزار توی آدمی را می کاود. این اثر به دلیل داشتن ابعاد روانشناسانه، فلسفی و اجتماعی در سال 1387 جایزه ادبی جلال آل احمد را دریافت کرده و علاوه بر آن برنده جایزه قلم زرین نیز شده است. با بررسی رمان قاعده بازی می توان دریافت از مؤلفه های مشهود جریان سیّال ذهن در کتاب قاعده بازی، به هم ریختگی ساختار نحوی جملات، وجود استعاره ها و نمادها، مبهم بودن فضا و زمان، تجربه گرایی، خلاق بودن، برجستگی فرم و زبان، دیر فهم بودن و دشواری ارتباط مخاطب باشیوه بیان و پردازش ساختاری در این اثر است. زنوزی در این اثر هنجارهای عرفی زبان را می شکند تا به سمت خلق زبانی تازه روان باشد. زنوزی جلالی با بهره جستن از شگردها و ترفندهایی همچون کاربست عناصر شعری به ویژه جلوه های گونه گون صورخیال اعم از تشبیه، استعاره، تشخیص و حس آمیزی که از رهگذر تلفیق و ترکیب عناصر ناهمگون و خلق تصاویر بدیع، کلام را مخیل و به مرزهای قلمرو شعر نزدیک می کنند و نیز تکنیک هایی از قبیل حذف و کاربرد نابجای عناصر زبانی، بهره گیری از ظرفیت های آرکائیک زبان، خلاقیت در عرصه ی ساخت واژگان و ترکیبات واژگانی بدیع و تازه، بهره گیری از ظرفیت های بومی و اقلیمی زبان، بهره جستن از واژگان یا ساخت های نحوی کاررفته در زبان محاوره و اقسام توازن های ساختاری و معنایی، ضمن اینکه داستان خود را از اسلوب بیانی خاص و سبکی منحصر به فرد برخوردار ساخته، زمینه ساز ابهام و غرابت معانی و نیز تحقق رستاخیز واژگان و آشنایی زدایی در سطح سخن روایت یا زبان داستان گردیده است.