نگاهی به تفکر استعاری محی الدین عربی در فص اول فصوص الحکم

لیکاف و جانسون (1980) نگاه کلاسیک درباره استعاره را به چالش کشیدند. آن ها مطرح کردند که استعاره های زبانی فقط ظهور سطحی استعاره های مفهومی اند و استعاره تنها به حوزه ی زبان محدود نیست بلکه سراسر زندگی روزمره را در برگرفته است. بر پایه ی این نظریه استعاره، عنصری بنیادین در مقوله بندی و درک انسان از جان خارج و نیز در فرآیند اندیشیدن است. استعاره های مفهومی، با تصویری کردن مفاهیم ذهنی، امور انتزاعی را بر پایه امور عینی قابل درک می کنند. استعاره های مفهومی در زبان عرفانی، نیز کارد وسیعی دارند چرا که محتوای عرفان، مبتنی بر مسائل ذهنی و فرامادی است که لازمه ادراک آن جسمی و تصویری کردن این مفاهیم است. پژوهش حاضر با نگاهی به کتاب پر ارزش فصوص الحکم اثر محی الدین عربی به بررسی فص حکمت الهیه فی کلمه آدمیه، می پردازد تا به کشف الگوی ذهنی مولف در اندیشه و بیان مسایل مربوط به انسان کامل و حضرت حق نائل گردد. با بررسی ایم دو حوزه ی مفهومی، که اساس فص اول فصوص الحکم را تشکیل می دهد، و با ترسیم تناظره های این دو حوزه، می توان گ فت در اندیشه ی محی الدین عربی هر دو ماهیت، در هم تنیده شده اند. به عبارتی خوانش این متن؛ استعاره ی «انسان، خداست» را فعال می کند. در واقع در این نگرش؛ جهان، انسان و خداوند در هم ادغام شده اند. طبق سنت فرهنگ مشرق زمین، همیشه عاشق/ انسان کامل، با اشیاء و جهان به اتحاد و پیوند می رسد. این پیوند و یکی شدگی در سراسر فصوص الحکم خود را رخ می کشد. اتفاقی که به اثری چون فصوص الحکم که ماهیتی فلسفی- عرفانی دارد، ماهیتی شاعرانه و سیال می دهد.