"خواندن" اثر معماری تاریخی و نسبت آن با "سنت زندگی" با تکیه بر آرای فلسفی سید حسین نصر

زمینه و هدف: برای حفاظت از معماری سنتی، اولین قدم شناخت و قرائت اثر است و جواز مداخله برای حفاظت و مرمت، از شناخت صحیح به دست می آید. امروزه شناخت بنا بیشتر ناظر به کالبد و ظاهر آسیب دیده بنا است و محدود به فن شناسی و آسیب شناسی یا جستجوهای اسنادی و کتابخانه ای پیرامون تاریخچه، کاربری، سازنده و... می گردد، اما اتفاق نظر وجود دارد بر اینکه بنای سنتی ارزشمند، فراتر از صورت ظاهری خود بوده و دارای روح و باطن است. بنابراین، برای شناخت صحیح از یک اثر سنتی، علاوه بر ویژگی های کالبدی باید جنبه های باطنی اثر نیز شناخت و قرائت گردد. هدف این مقاله کشف و قرائت روح بنای سنتی از طریق شناخت سنت زندگی و یافتن ارتباط آن با کالبد است تا با دستیابی به شناخت صحیح از تمام جوانب اثر گامی به سوی حفاظت صحیح برداشته شود.

 روش: برای کشف روح بنای تاریخی در پی کشف سنت زندگی خواهیم بود و از نظرات سیدحسین نصر- فیلسوف سنت گرا- برای تبیین شاخصه های سنت، سنت زندگی ایرانی و باطن معماری سنتی استفاده می کنیم و با استفاده از روش توسعه نظریه مبنایی- گراندد تئوری- آن را به حوزه حفاظت معماری و قرائت اثر تعمیم می دهیم.

یافته: هنر سنتی از سنت و سنت از امر قدسی ریشه می گیرد. سنت دارای قواعدی لایتغیر در کنار واقعیت هایی متغیر بر حسب زمان است. سید حسین نصر به تعریف سنت و ارتباط آن با امر قدسی و هنر سنتی می پردازند. با در نظر گرفتن عامل سودمندی برای هر سنتی و آمیختگی هنر با زندگی، از دیدگاه وی، یکی از مظاهر سنت، شیوه زندگی در کالبد بنای معماری سنتی است. بنابراین روح بنای تاریخی، زندگی مبتنی بر سنتی است که از امر قدسی سرچشمه گرفته و راه دریافت این روح، درک کامل زندگی ای می تواند باشد که در آن بنا جاری بوده است و اصول ثابت سنت زندگی قابل خوانش و احیا در حفاظت معماری است. وی تجلی امر قدسی را در سه ساحت وحی، طبیعت و انسان می داند.

 نتیجه: روش ارائه شده در این مقاله، روشی برای قرائت بنای سنتی مبتنی بر شناخت روح و کالبد است که می تواند مقدمه ای برای نگرشی جدید در حوزه حفاظت از بناهای سنتی تلقی گردد. نگرشی که برخلاف روش های متداول، حفاظت از روح بنای سنتی را همانند کالبد آن مورد توجه قرار می دهد. بر مبنای تفکر سنتی هنگامی که زندگی انسان در تعادل بین چهار رابطه انسان با خداوند، انسان با طبیعت، انسان با دیگر انسان ها و انسان با خود خویشتن قرار گیرد می تواند مطلوب ترین کیفیت را ایجاد کند کشف این روابط در بستر کالبدی در شکل گیری اثر معماری و حفاظت از آن، اصلی ترین دغدغه معمار و راه قرائت باطن اثر است. حاصل کار جایگاه حفاظت گر را از یک تعمیر کار ساختمان به قاری جان اثر به منزله ذاکر- یادآور- و احیاگر زندگی حقیقی ارتقا می دهد.