تبیین مسئلۀ بازنمایی در هنر اسلامی؛ با نگاهی بر نگارۀ معراج پیامبر، اثر سلطان محمد

هنرهای اسلامی که به ‌عنوان یک سنت اساساً نمادین شخصیت‌پردازی شده است، توانسته تکامل خود را به دور از چشم‌اندازهای فیگوراتیو و عینی دنیای باستان به پیش ببرد. فقدان تصاویر فیگوراتیو به جای اینکه محصول یک نگرش فرهنگی ناسازگار در برابر تصاویر باشد، یک محدودیتِ کلیِ تقواگرایانه و زاهدانه است. جدی‌ترین مانعی که بر سر راه پذیرش بازنمایی در گفتمان هنر اسلامی وجود دارد، ارجاع به واقعیت است.

تصویرسازی فیگوراتیو در هنرهای اسلامی از واقعیت رویگردان و معطوف بر معنایی استعاری است و اگرچه مشابهتی میان تصویر و واقعیت وجود دارد، اما رابطۀ دلالت میان تصویر و مرجع واقعی آن دستخوش دگرگونی می‌گردد و ارجاع معنا اغلب به حقیقتی بیرون از واقعیت است. این امر با انتخاب آزادانۀ رنگ‌ها، صورت تغییر یافتۀ طبیعت، غیرواقعی بودن فیگورها، حضور اشکال و الگوهای انتزاعی و... تحقق می‌یابد. این جستار پس از بررسی نمونه‌هایی از بازنمایی در قلمرو هنر اسلامی، برای تبیین این موضوع نگاهی بر نگارۀ معراج پیامبر منسوب به سلطان محمد می‌دارد. این تحقیقِ کیفی به شیوۀ کتابخانه‌ای صورت یافته است.