کدام ترکیب حافظانه تر است؟ چرا؟ «بلبل چمن»، «بلبل حزین»، «بلبل سحر» یا «بلبل صفا»

مقاله کدام ترکیب حافظانه تر است؟ چرا؟ «بلبل چمن»، «بلبل حزین»، «بلبل سحر» یا «بلبل صفا»

سال هاست تلاشی گسترده برای آشکارسازی «ضبط نهایی غزل» یا «بهترین ضبط بیت» و یا «حافظه ترین ترکیب» پیرامون غزلیات حافظ در جریان بوده است. کوچک ترین تغییر در صورت غزل پر صنعت حافظ (به لفظ اندک و معنی بسیار) صور خیال و فرایند فهم غزل را دچار انحراف می کند. در این مقاله به بررسی ضبط ترکیبات «بلبل سحر»، «بلبل صفا»، «بلبل چمن» و «بلبل حزین» در بیت «دلت به وصل گل ای بلبل (چمن/حزین/ سحر/ صبا) خوش باد // که در چمن همه گلبانگ عاشقانه تست» پرداخته شده است. هم چنین ضمن ترسیم روش و انگیزه های ترکیب سازی ادبی با نام پرندگان (از نام نشانه تا نماد) با تکیه بر دانش موسیقی نزد شاعران متفکر و حافظ، جایگاه و درجه هنری هر ترکیب با «بلبل» مشخص شده است. این که کدام ترکیب «بیت» مورد پژوهش را در نظام معرفتی حافظ به مصداقی دیگر از «بیت الغزل معرفت» نزدیک و استوار می کند، هدف دیگر این پژوهش است. هر چند سایر ترکیبات مذکور با بلبل در ادب فارسی طبیعی تر به نظر می رسند، ترکیب «بلبل صبا» جنبه های پیچیده تری از معنا و صورت را در خود انباشته است. حافظ در سلوک صورت و معنای شعر خویش، مسیری طولانی را برای رسیدن به ترکیب بلبل صبا پیموده است که تا حد امکان به تبیین آن پرداخته شده است.