چشم درد مردک، مداوای بیطار و قضاوت داور «تحلیل تمثیل اول حکایتی از گلستان سعدی»

مقاله چشم درد مردک، مداوای بیطار و قضاوت داور «تحلیل تمثیل اول حکایتی از گلستان سعدی»

برای نزدیک شدن به اربیتال معانی (فضایی با بیش ترین احتمال حضورِ معانی) مولف مدار، باید به ترسیم و بازآفرینیِ بافت های موقعیتیِ موثر در شکل گیری ساختار تمثیل و حکایت بپردازیم. انطباق و استتار دو خط موازی «بخش محسوس» و «بخش معقول» همراه انتخاب و چینش خاص واژگان با گستره وسیع دلالتی، تمثیلات سعدی را رمزگونه می کند. در این پژوهش، به تبیین بخش اول از حکایت «مردکی را چشم درد خاست...» پرداخته شده است. سعدی در این حکایت به نقد چهار رکن اصلی «باب تربیت»؛ 1-دانش آموز (=مردک)، 2-معلم (=بیطار)، 3-مواد آموزشی (= آن چه در چشم چارپایان می کنند) و 4-عامل گزینش و کنترل کننده بابت تربیت (=داور و حکومت) پرداخته است. در این حکایت، چشم درد، کنایه از درد طلب ایجاد سؤالی در چشمِ عقل (خرد) شخص است. بیطار، رمزی از فقیه و دانشمندی ظاهربین است که دانشی بسیار اندک دارد و سبک غالب سخنان او قیاسات باطل است؛ نمونه این افراد شیخ ابو عبدالله حسین ابن احمد معروف به بیطار از فرقه ظاهریه است. در حرفه بِی طاری آن چه در چشم چارپایان می کرده اند، اغلب از موادی ناخوشایند (سرگین سگ و مدفوع انسان و ...) ساخته می شده است که رمزی از سخنان نسنجیده و تهی از معناست. در مقابل، حکیم مشک و توتیای مروارید، جواهر و عصاره گل (= سخنان حکیمانه و پروده) در چشم افراد می کشد که درد را زایل و چشمِ خرد افراد را تیزبین می کند. در این حکایت، داور بر خلاف قوانین فقهی و عدم در نظر گرفتن مبحث « ضمانت پزشک در برابر بیمار» مردک (بیمار) را تنها مقصر ماجرا تشخیص می دهد. این موضوع، نشان می دهدکه رابطه اندام وارِ بیطار، داور و پادشاه در تعیین سیاست کنترل امور تربیتی (در جهت تثبیت جهل و مقلد ماندن همیشگیِ مردم =کور شدن افراد) به نفع دستگاه حکومتی در جریان بوده است.