مسأله شر در حکمت و کلام

مسأله شر در حکمت و کلام

شر در نگاه ابتدائی، یکی از دلایل ناامیدی و موانع کمال به نظر می آید. وجود شر، با اصول اعتقادی موحدان ناسازگار است و بسیاری از عقاید شرک آلود برخاسته از تحلیل ناصحیح مسأله شر است. مسأله خیر و شر همواره مطمح نظر فلاسفه و متکلمان اسلامی بوده است. شر به دو صورت مفهومی و مصداقی تعریف می شود. شر، فقدان ذات شیء یا فقدان کمالی از کمالات مخصوص شیء است. شر، امری عدمی و مساوق عدم است و خیر، مساوق وجود. برای شرور تقسیمات متعددی بیان شده است: شر بالذات، شر بالعرض، شر متافیزیکی، شر طبیعی، شر اخلاقی. منشأ شر، وجودی نیست.

هرگز شر به خدا منتسب نمی شود و جعل خداوند به آن تعلق نمی گیرد. شر، ناشی از قصور قابلیت و جهت امکان و لازم ماهیت است. راه حلها در مسأله شر متعدد است: عدم استناد شر به خدا، نسبی بودن شر، غلبه خیرات بر شرور، شرور از لوازم و ضروریات عالم ماده، شرور زمینه ساز کمال. با توجه به شواهدی از سخنان متکلمان، شر از منظر آنان، امری وجودی است. شرور از نظر متکلمان سه دسته است: ناگواری هایی که خود انسان مسؤول به وجود آمدن آن است. ناملایماتی که توسط دیگران در حق انسان انجام می گیرد. شروری که پیامد قوانین طبیعت و مستند به خداوند است. متکلمان قائل به جبران هستند و از آن به عوض و انتصاف تعبیر می کنند. خداوند در قیامت داد مظلوم را از ظالم می ستاند. خدا در مقابل همه رنج هایی که متوجه انسان می شود، در دنیا یا آخرت به اندازه ای پاداش اعطا می کند که آلام جبران گردد.